Patatbakjes, plastic tasjes en etensresten: de overlast van zwerfafval is de afgelopen jaren flink toegenomen. Tel daar de opengebroken vuilnisbakken sinds de invoering van statiegeld op kleine flesjes en blikjes en de hoge stapels vuilniszakken naast containers bij op en je begrijpt de dikke onvoldoende die de panelleden geven. Het afvalprobleem in de stad loopt de spuigaten uit. 

"Het is overal in de stad een grote vieze teringbende", aldus een van de panelleden. Een ander omschrijft het iets anders, maar is het er wel mee eens. "De stad is al tijden ranzig. Als je maandagochtend door het centrum loopt denk je dat je over een vuilnisbelt wandelt. Echt goor." Andere panelleden zeggen zich zelfs te schamen voor de afvalproblemen. "Het is zo'n mooie stad, maar voor de goorheid op het moment schaam ik me echt erg."

Netheid al jaren onvoldoende

Het verklaart het lage rapportcijfer dat de panelleden geven: een 3,5. AT5 peilde twee keer eerder de afgelopen jaren de netheid van de stad. In 2020 gaven de panelleden de stad nog een vijf en vorig jaar was dat al gedaald naar een 4,6. 

Ook nu gaf ruim 80 procent van de panelleden een onvoldoende aan de netheid van de stad. 275 panelleden gaven zelfs een donkerrode 1. "Ik denk dat je bij mij in de buurt wel kan zien waarom", zegt Stijn Bleij uit de Dapperbuurt. Hij wijst naar een stel ondergrondse containers bij hem voor de deur, waar flink wat zwerfvuil omheen ligt. "Vanochtend is de container geleegd, en dan laat je het zó achter. Gewone bewoners melden dit al heel lang."

Maar niet iedereen is het eens met de harde onvoldoendes die worden uitgedeeld. Sommigen kaarten bijvoorbeeld aan dat het probleem niet overal speelt. Panellid Ismene Straver is een van de weinigen die de netheid nog wel een voldoende gaf, al is het een krappe zes. "Het is ook wel eens een zeven of een acht", zegt Straver. Al komen zulke scores steeds minder vaak voor, zegt ze: "Het is gewoon heel veel troep. Het is ook meer geworden."

Waar zit het probleem?

Veel panelleden zijn van mening dat de netheid van de stad de afgelopen jaren stevig achteruit is gegaan. De meesten noemen de invoering van het statiegeld op kleine flesjes en blikjes het grootste probleem, bijna 65 procent wees dat aan als een van de pijnpunten. "Overal zijn de prullenbakken opengebroken en ligt er troep naast. Alles wordt op straat gegooid in de zoektocht naar 15 cent", aldus een panellid. 

Over de prullenbakken in de stad klagen meer van hen. Velen vinden dat er te weinig prullenbakken staan in de stad en ook het probleem dat ze te klein zijn wordt veel genoemd. "Bij mooi weer zitten de bakken veel te snel vol. Je ziet het in parken, maar ook in de binnenstad. Mensen zetten het er dan maar naast of proberen te proppen."

Toch wijst ruim de helft van de panelleden niet alleen naar de mensen die zoeken naar statiegeld of de prullenbakken. Veel van hen vinden de houding van de Amsterdammers zelf ook het probleem. "Patat-vreettoeristen gooien hun afval op straat, maar dat doen de 'Amsterdammers' zelf ook. Geef het goede voorbeeld", reageert een van de panelleden. Een ander ziet het ook fout gaan in de eigen straat. "Mensen bieden het afval verkeerd aan of zetten het naast de container terwijl er ruimte is. Geen vieze handen, maar wel vrij spel voor ratten en meeuwen."

Stadsreiniging en handhaving

In een opiniestuk in Het Parool schreven 39 Amsterdammers, onder wie Adriaan van Dis, dat 'bij het stadsbestuur de urgentie ontbreekt om het afvalprobleem op te lossen'. Van de 1974 panelleden die meededen aan het onderzoek is bijna driekwart het daar mee eens. Ze geven aan dat er te weinig wordt geveegd, prullenbakken te laat worden geleegd en dat handhaving ontbreekt. 

"Als je een melding maakt krijg je als reactie: 'Fijn dat u betrokken bent bij de stad' en verder gebeurt er niets of niet veel", reageert een panellid. "Het wordt tijd dat bestuur en ambtenaren echt betrokken zijn. In plaats van allerlei prestigeobjecten en mooie woorden, echt de zaken die belangrijk zijn prioriteit geven en niet alleen in 'de (binnen)stad' maar ook in de 'buitengebieden', die nota bene ook 'stad' zijn."

Veel panelleden halen ook de problemen aan die tussen de gemeente en de medewerkers van Stadsbeheer spelen, het gemeenteonderdeel dat verantwoordelijk is voor een schone en veilige stad. Onder meer boa's, straatvegers en afvalophalers waren boos over de nieuwe roosterregelingen waardoor er meer weekend- en avonddiensten moesten worden gedraaid. Het conflict kwam uiteindelijk net niet voor de rechter, nadat er een akkoord werd gesloten. De dienst heeft daarnaast te maken met een hoog (langdurig) ziekteverzuim en het blijkt dat er structurele problemen zijn bij de uitbetaling van salarissen. "Alles loopt in de soep op de Stopera", zo somt een panellid de zaken op. 

Maatregelen

Om de overlast van het afval tegen te gaan startte de gemeente een burgerberaad waarin Amsterdammers met ideeën konden komen en deze uitwerken. Veertien van de 23 plannen komen straks terecht bij de gemeenteraad, waaronder een anti-afvalmascotte, het terugbrengen van 'het treintje' en meer mini-milieustraten. 

Het treintje, een veegploeg die de vuilniswagen volgt, is er in ieder geval de komende drie maanden ook. Het hoort bij het pakket van verantwoordelijk wethouder Hester van Buren om maatregelen te testen. Naast de veegploeg komen er ook meer bovengrondse afvalcontainers in het centrum, speciale doneerkliko's en extra handhaving in het centrum.

Maar het AT5-panel heeft er niet per se vertrouwen in dat de door de wethouder genomen maatregelen het gewenste effect gaan hebben. Ruim 50 procent geeft aan niet zo veel of geen vertrouwen te hebben. "Dit soort maatregelen horen we al jaren, maar er is nog niets veranderd", laat een van de panelleden weten. Het is een mening die velen delen. "Een wassen neus die maatregelen. Die paar extra handhavers staan niet sterk genoeg in hun schoenen om mensen aan te durven spreken", zo wordt gedoeld op de handhaving en het uitblijven van boetes bij het blowverbod in het Wallengebied. 

Ook zijn veel panelleden teleurgesteld dat de gemeente alleen maatregelen in het centrum neemt. "Jammer dat het alleen het centrum is, de stad is zo veel meer en hier in Osdorp is het ook een probleem." Een ander is het daar mee eens. "Schandalig dat de binnenstad alle aandacht krijgt en Zuidoost zo weinig."

Waar wel vertrouwen in?

Wat zou volgens de panelleden dan wel werken om het afvalprobleem tegen te gaan? Velen wijzen naar andere grote steden waar het wel lukt om de straten schoon te houden. "Kijk eens naar Madrid, Barcelona, Istanbul en Rio de Janeiro. Daar moet je van leren."

Ook panellid Bleij wil de gemeente wijzen op een systeem die een andere wereldstad gebruikt, Parijs. "Daar heb je voor elke paar straten iemand van de reinigingsdienst die verantwoordelijk is voor zijn straten. Gewoon het feit dat één iemand voor die straten verantwoordelijk is en daarop aangesproken wordt." Daardoor, stelt Bleij, zullen de schoonmakers van de gemeente bekend raken in de buurt. Dat kan ook helpen de buurt te mobiliseren om te helpen met het schoon houden.

De gemeenteraad bespreekt donderdag in een commissie deze week de afvalproblemen.