Er gaat een ander regime gelden op het stadhuis. De vrijblijvendheid voor het volgen van cursussen en trainingen is verleden tijd. Ook worden er voortaan prestatie-afspraken gemaakt met de zo'n 1100 leidinggevenden bij de gemeente over bijvoorbeeld de samenstelling van het team: is dat bijvoorbeeld wel divers genoeg? 

Houdt een leidinggevende zich niet aan de afspraken? Dan wordt er genormeerd en als het dan nog niet beter gaat volgen sancties. Van Buren: "Als je niet kunt veranderen, dan hoor je niet in deze organisatie. Dan is het functie elders. Ik zeg het heel hard, maar dat bedoelen we met normeren."

En: "Als je nu via harde cijfers moet lezen dat jouw manier van leidinggeven niet goed is, dan moet je daarvan leren en als je dat niet kunt of wilt dan moet je nadenken of de gemeente Amsterdam de juiste plek voor je is."

Pesterijen

Van Buren ging er dinsdagavond stevig in tijdens een extra commissievergadering in het stadhuis. Ze is overduidelijk klaar met ambtenaren die zich schuldig maken aan ongewenst gedrag en weigeren te veranderen. De extra vergadering was nodig, omdat de agenda van de commissie vorige week tjokvol was. De raad vond het rapport van Verwey-Jonker Instituut te belangrijk om pas na het reces te bespreken. 

Verwey-Jonker constateerde twee weken geleden in een rapport dat de gemeente Amsterdam verre van een fijne werkplek is. Er is sprake van een verziekte werkcultuur: Het afgelopen jaar heeft 55 procent van de mensen die meededen aan het onderzoek te maken gehad met bijvoorbeeld pesterijen, uitsluiting of geweld.

Van de medewerkers die de lijst invulden, zegt 14 procent het afgelopen jaar ervaring te hebben gehad met discriminatie. Bij medewerkers met een niet-Europese achtergrond of met een beperking of chronische ziekte is dat zelfs 25 procent. Zes procent heeft te maken met seksuele intimidatie.

Extra pijnlijk waren de cijfers over leidinggevenden: zij zijn voor 60 procent verantwoordelijk voor de discriminatie. Collega's voor 40 procent. Van Buren: "Zij zijn het probleem, maar ook de oplossing."

Het politieke bal werd vanavond geopend door Sheher Khan (Denk): "Op zich hoeft het niet te verbazen: wanneer openlijke racisten tegenwoordig zelfs minister kunnen worden, dan is het niet vreemd dat het gif van discriminatie en racisme Amsterdam allang al heeft bereikt."

De fractievoorzitter spreekt van institutionele discriminatie en racisme. Dat het huidige beleid niet werkt volgens Khan, schetste hij: "Als Bureau Integriteit een onderzoek start naar discriminatie, dan kan dat mogelijk terechtkomen bij diezelfde leidinggevende die jou heeft gediscrimineerd – dan wel heeft nagelaten om in te grijpen bij een discriminatiezaak. Dát is óók belangrijk: dat leidinggevenden elkaar aanspreken wanneer zij over de schreef gaan."

Cas van Berkel (JA21) was verbaasd. "Khan heeft het aan het begin van zijn betoog over een verband tussen de PVV en de misstanden binnen de ambtelijke organisatie van Amsterdam. Wat is het verband?"

Khan: "De groeiende normalisatie van racisme en extreemrechts in Nederland."

Jenneke van Pijpen (GroenLinks) noemde racisme het rot in onze samenleving. "Het is een schokkend, maar niet een verbazingwekkend onderzoek. Ik ben blij dat veel ambtenaren hebben meegedaan. De noodzaak van stevig divers en inclusiebeleid was er, is er en blijft er. De gemeente moet fundamenteel en concreet aan de slag gaan. Sociale veiligheid moet de norm worden."

Financiële compensatie

Oppositiepartijen Lijst Ahmadi-Veldhuyzen en Lijst Kabamba gingen een stapje verder. Zij pleiten voor financiële en mentale compensatie aan slachtoffers. "Ik ben geschrokken en verdrietig. Het mag niet gebeuren in onze organisatie die zichzelf neerzet als normerend. We zijn vastberaden om de hele beerput open te trekken en te zorgen dat er eindelijk iets verandert", zei Marcella Perdock (Lijst Ahmadi-Veldhuyzen). Carla Kabamba wil ook dat ambtenaren een test afleggen, die dan moet blootleggen of deze persoon een racist is.

Vanuit de raad kreeg Van Buren vooral complimenten: net zoals ze zelf al eerder zei, is de wethouder juist de persoon die het probleem bespreekbaar maakt en onderzoek laat doen. Reflecteren deed Van Buren - na herhaaldelijk aandringen - ook: "Met alles wat nu naar boven komt, hebben zaken misschien te lang gesudderd. Dat zou mogelijk zijn."

Buitenbeentje tijdens het debat was Cas van Berkel (JA21). Hij houdt er een heel andere lezing op na dan het merendeel van de raad. Zo zei Van Berkel dat discriminatie en racisme veroorzaakt kunnen worden door inclusie en diversiteitsbeleid van de gemeente. "Diversiteitstrainingen kunnen zelfs een negatief effect hebben", zei Van Berkel.

En: "Wij hebben grote twijfels of er sprake is van institutioneel racisme binnen de gemeente Amsterdam."

Van Buren leek - zonder de partij direct bij naam te noemen - uit te halen naar JA21: "Voor sommigen was inclusie en diversiteitsbeleid maar onzinnig woke-gedoe."

Geduld

En nu moet Van Buren gaan leveren. Of zoals Smit (D66) zei: "Een cultuur verander je niet door aan de knop te draaien: maar wat zeg je dan tegen die duizenden ambtenaren die iets hebben meegemaakt?"

Van Buren waarschuwde ook dat - nu mensen zich waarschijnlijk steeds veiliger voelen hun meldingen te delen - er de komende tijd mogelijk meer verhalen naar buiten komen.

Ze vroeg meermaals om geduld van de raad voor de cultuurveranderingen. Aan het einde van deze collegeperiode is het nog niet opgelost, zo gaf Van Buren als voorwaarschuwing: "Het moet wel beter. Het onderwerp verdwijnt niet van de agenda." In oktober spreekt de commissie verder over de cultuurveranderingen bij de gemeente.