De NS en ProRail houden voor alle treinreizen bij of de reiziger op tijd op de bestemming aankomt, dat wordt ook wel reizigerspunctualiteit genoemd. Dat wordt gedaan voor zowel het hoofdrailnet (HRN), waar zo goed als alle treinen op rijden, als voor de hogesnelheidslijn (HSL).

Bij het hoofdrailnet wordt de punctualiteit gemeten op 5 en 15 minuten. Dat wil zeggen dat de reiziger bij aankomst op het uitcheckstation minder dan 5 of 15 minuten vertraging had ten opzichte van de reis die hij vanaf het moment van inchecken volgens de reisplanner had kunnen maken. Voor de reizigerspunctualiteit gebruiken ProRail en de NS het snelste reisadvies dat twee dagen van tevoren beschikbaar is in de reisplanner. Werkzaamheden die bekend zijn worden daardoor wel meegenomen, maar noodwijzigingen of verstoringen op de dag zelf niet.

De norm die wordt gehanteerd voor de treinreizen die met vertraging mogen aankomen staat voor de maximaal 5 minuten vertraging op 91.5 procent en voor de maximaal 15 minuten op 97.4 procent. Voor de HSL wordt alleen op vijf minuten vertraging gerapporteerd, die norm staat op 84.2 procent.

De norm die de NS en ProRail hanteren worden gebruikt voor het landelijk gemiddelde van alle treinreizen. Maar zowel Zuid als Centraal halen het landelijk doelgemiddelde in ieder geval niet. AT5 bekeek de punctualiteitscijfers van de twee drukste stations uit de stad sinds 2016 en daaruit blijkt dat de cijfers steeds verder wegzakken. 

Corona verbloemt probleem

Om te beginnen met het Centraal Station. De punctualiteit zat de drie jaren voordat corona kwam steeds rond de 90 procent, net onder de norm voor het landelijk gemiddelde. In 2018 nam het aantal treinen dat binnen vijf minuten vertraging aankwam zelfs weer wat toe. Maar de eerste keer in de afgelopen acht jaar dat het Centraal boven die doelstelling kwam voor het gemiddelde van het hele land, was pas in de coronaperiode. 

Vanwege de sterk teruglopende reizigersaantallen, uitgedunde dienstregelingen en bovengemiddeld veel korte reizen werd de norm twee opeenvolgende jaren gehaald. Maar volgens ProRail vertekent die stijging eigenlijk het beeld over hoe het nou precies op het spoor gaat de afgelopen jaren. Want met de terugkerende reizigers in 2022 en de langere ritten die zij weer maken daalt de punctualiteit hard.

Afgelopen jaar kwam maar 87,5 procent van de reizen binnen vijf minuten vertraging aan op Centraal.  Tot nu toe lijkt het ook dit jaar dat de punctualiteit verder wegzakt. Na een half jaar komt het percentage uit op 84,8 procent. 

Drama voor de HSL

Bij de HSL, die Amsterdam CS onder andere met Rotterdam verbindt, is de trend hetzelfde maar pakt het wel veel steviger uit. Ook hier steeg de lijn in de coronaperiode, maar stortte daarna dramatisch in. In 2023 zat de reizigerspunctualiteit op 73,5 procent, ruim tien procentpunten onder de landelijke norm. Dit jaar zit daar nog niet verre van een verbetering in en is de tussenstand op het moment 66,4 procent van de treinen. 

Een van de problemen waardoor de punctualiteit verder daalt op de HSL, zijn de snelheidsbeperkingen die zijn opgelegd op het spoor. De gebruikelijke 160 kilometer per uur die de hogesnelheidstrein rijdt wordt niet meer overal gereden vanwege constructiefouten. Bij een viaduct ter hoogte van het Zuid-Hollandse dorp Rijpwetering mag nog maar 80 kilometer per uur worden gereden omdat er scheurtjes ontstonden. Bij nog negen andere constructies op het traject mocht er ook maar  120 kilometer per uur worden gereden, omdat ze niet sterk genoeg zijn en moesten worden hersteld.

Halverwege april besloot de NS zelfs om de dienstregeling tijdelijk aan te passen, omdat er geen oplossing in zicht was voor de snelheidsbeperkingen. Een aantal van de snelheidsbeperkingen zijn inmiddels wel weer opgelost. 

Volgens de NS zijn er nog twee redenen waarom zowel de HSL als het HRN blijven dalen in de punctualiteit. Het tekort aan materieel en personeel, waardoor er gebruik moet worden gemaakt van kortere treinen, en het gebrek aan bufferruimte in de dienstregeling. Bij grootschalige werkzaamheden moet de spoorbeheerder toch treinen laten doorrijden, maar dan in een krappe dienstregeling. 

Op Station Zuid gaat het wat beter

De reizigerspunctualiteit bij Station Zuid geeft, ondanks dat het iets beter gaat, eenzelfde beeld als bij Centraal. Al zat Zuid in 2017 al boven de landelijk norm en leek er daar juist verbetering in te komen. Toch zakte de punctualiteit ook hier na de coronaperiode weg en zat deze afgelopen jaar zelfs onder het percentage van voor de pandemie. Op het station zakt de punctualiteit niet zo hard als bij CS, die komt na een half jaar voorlopig uit op 88,1 procent.

Ook bij de HSL is het beeld hetzelfde en zie je de punctualiteit een duikvlucht nemen sinds 2022. In de afgelopen twee jaar daalde het aantal met 15 procentpunten en net als bij CS blijft dat nog steeds sterk afnemen. 

ProRail zelfkritisch

In het eigen jaarverslag concludeerde ProRail dat het altijd nog niet goed lukt om het spoor zo in te richten dat treinen op tijd rijden. In het jaarverslag schrijft de spoorbeheerder het 'heel vervelend' te vinden voor de reizigers. "Zij moeten kunnen rekenen op een betrouwbaar spoor." Het bedrijf zegt hard te werken aan verbeteringen. 

Zo is de bedoeling dat aan het einde van het jaar een groot deel van de snelheidsbeperkingen op de HSL moeten zijn opgeheven, waardoor de treinen weer met een stuk minder vertraging kunnen rijden. Maar: "Dit betekent niet dat er aan het einde van het jaar geen tijdelijke snelheidsbeperkingen meer zullen zijn, omdat gedurende een jaar zich altijd situaties zullen voordoen die daarom vragen." Zo blijft de beperking bij Rijpwetering ook volgend jaar nog van kracht

Verder wordt er geprobeerd om voldoende bufferruimte te creëren in de dienstregeling, die nu dus vaak te strak gepland is. Door die buffer zouden werkzaamheden niet meteen een heel groot effect hebben op de dienstregeling en zou vertraging moeten worden voorkomen. Daarnaast wordt er ingezet om het aantal storingen te verlagen. 

Storingen

Sinds 2020 zijn er rond Centraal en Zuid namelijk veertien grote verstoringen geweest waardoor het treinverkeer minimaal twee uur plat lag. Meer dan de helft van die verstoringen kwam door een (bijna) aanrijding op het spoor. Om dat aantal te verlagen kijkt ProRail onder andere naar de inzet van flitscamera's bij overwegen.

De overige grote verstoringen komen voort uit defecte bruggen, treinen, bovenleidingen of wissels. Twee van de verstoringen van de afgelopen vier jaar hebben een grotere impact gehad. Zo werd er in 2021 een verdacht pakketje aangetroffen op CS, waardoor het station moest worden ontruimd en tijdelijk werd gesloten. Na een paar uur werd duidelijk dat de inhoud van het pakket niet gevaarlijk was. 

De verstoringen met de meeste impact en die bij de meesten waarschijnlijk nog wel in het geheugen staat gegrift, is de storing in de verkeersleidingspost van ProRail in Amsterdam. Op zondag 4 juni van vorig jaar legde de storing al het treinverkeer rond de stad plat, voor meer dan 12 uur. 

Reizigers gestrand

De hele zondagavond kon er geen trein meer rijden door de storing. Reizigers die nog op de trein moesten stappen, zoals na het concert van Harry Styles in de Johan Cruijff Arena, waren gedwongen om te overnachten in de stad. De Ziggo Dome opende de deuren voor de concertgangers, zodat ze daar konden slapen. Sommige reizigers verbleven de nacht op de stations, onder warmhouddekens en op de vloer. 

Ook aan het begin volgende ochtend was de storing nog niet opgelost. Rond 09.00 uur kon de dienstregeling weer opgang komen. ProRail opende een tijdelijke uitwijklocatie in Utrecht voor de verkeersleiding, vanaf daar kan het treinverkeer worden geregeld. 

De verkeersleiding bleef daar bijna de gehele week nog zitten, omdat het probleem nog moest worden opgelost. De storing bleek uiteindelijk te zijn veroorzaakt door een defect hardware-onderdeel in het systeem voor de bediening van de seinen en wissels. 

De NS en ProRail concludeerden na een onderzoek dat de storing in de verkeersleidingspost was onderschat. "De overtuiging was dat het ging om een reguliere storing die snel kon worden opgelost." De zogeheten crisismanagementorganisatie van ProRail kwam daardoor pas laat bij elkaar. 

Verbeteringen

Ook dit jaar weet ProRail dat de prestaties onder druk blijven staan. "We hebben ook de komende jaren te maken met complexe uitdagingen en schaarsten, die niet eenvoudig op te lossen zijn. Dat is ontzettend vervelend voor onze klanten."

Wel laat de spoorbeheerder weten zich maximaal in te zetten voor een verbetering van de prestaties en hebben onlangs een verbeterprogramma opgezet samen met de NS om de reizigerspunctualiteit weer op te krikken in de richting van de norm.