1. Openbare atoomschuilkelders

Het thema van de Open Monumentendag is dit jaar 'ondergronds', vandaar dat je dit weekend op verschillende plekken onder het wegdek kunt duiken. Speciaal zijn de openbare schuilplaatsen die in de tijd van de Koude Oorlog in de stad zijn gerealiseerd ter bescherming tegen kernwapens. Bekend is misschien wel de Vondelbunker, nu een vrijplaats voor alternatieve muziek en kunst. Maar dit weekend kun je ook schuilruimtes bekijken die je normaal niet kunt zien.

Zoals onder het metrostation Weesperplein – daar was ruimte voor 12.000 mensen en ook waren er sanitaire voorzieningen gebouwd.

Ook onder de Universiteitsbibliotheek op het Singel kun je de twee schuilkelders met plek voor 100 personen bij uitzondering bezoeken. En de Vas Diazbrug over de Nieuwe Herengracht opent zijn ondergrondse ruimte. Daar zie je behalve de schuilplek voor 300 mensen ook het contragewicht van de brug.

Je komt meer te weten over de kelders tijdens een lezing (zondag 11.00 en 12.00 uur) van Rutger Noorlander in de Louis Bouwmeesterschool, waar ook een schuilruimte is voor 150 mensen.

2. Ventilatiegebouw IJ-tunnel

In de zomer van 2023 ging de IJ-tunnel nog dicht vanwege ventilatieproblemen op het meest onhandige moment ooit: precies op het moment dat ook de Piet Heintunnel dicht was én de Weesperknip-proef voor enorme files zorgde.

Maar dit weekend opent het ventilatiesysteem juist een deur: je mag namelijk in de ventilatietoren aan de Zuidkant kijken en de verkeerscentrale bezoeken die tussen de twee torens in is gebouwd. Je kunt zelfs een stukje de herkenbare 35 meter hoge schacht inkijken tijdens een rondleiding.

3. Archeologie-tour Noord/Zuidlijn en depot

In de vitrines bij metrostation Rokin liggen ongeveer 9500 voorwerpen die gevonden zijn tijdens de bouw van de Noord/Zuidlijn. De vondsten gaven veel informatie over het ontstaan van de stad Amsterdam. Op de zaterdag van Open Monumentendag om 11.00 uur vertelt archeoloog Peter Kranendonk aan de hand van deze archeologische vondsten specifiek over de geschiedenis van het Rokin.

Heb je daarna nog geen genoeg van archeologie, dan kun je ook naar het Gemeentelijk Archeologisch Depot in Westpoort, dat voor het eerst open is voor publiek. Je kunt er spullen bekijken die zijn opgegraven op andere plekken in de stad, zoals aardewerk. Die pannen en potten vertellen een verhaal over de eetgeschiedenis van Amsterdam, waar historicus Hagar Moody op zaterdag om 13.00 en 14.00 uur bij het depot een lezing over geeft.

4. Dokken van Damen

Het 'ziekenhuis van de Amsterdamse haven', zoals de directeur van scheepswerf Damen zijn bedrijf aan de TT Melissaweg in Noord noemt, zet zaterdag haar deuren open. Bezoekers kunnen door de droogdokken lopen, waar schepen van 250 meter lang kunnen worden gerepareerd. Je kunt ook onder zo'n schip doorlopen.

De dokken van Damen Shiprepair zijn de laatste grote scheepsrestauratiewerf van Amsterdam. Wellicht is het openstellen van het terrein een charmeoffensief: het voortbestaan van de werf op die plek staat al jaren ter discussie vanwege de plannen van de gemeente om daar woningen te bouwen. Het huurcontract voor het terrein loopt af in 2028, alternatieve plannen van het bedrijf om de werf te integreren met woningbouw sneuvelden.

5. Aquarium Artis

Maar liefst 47 miljoen euro is er nodig voor de restauratie van het aquarium in Artis, die sinds 2021 aan de gang is. De verwachting is dat de werkzaamheden volgend jaar voltooid zijn en het nieuwe aquarium open kan.

Tijdens Open Monumentendag opent de dierentuin tussendoor eenmalig de deuren van het aquarium in onderhoud. Hoe zien de bakstenen gewelven eruit die de zware waterbassins dragen? En het waterfiltersysteem dat al 140 jaar in werking is? Gedurende de hele zaterdag zijn er Q&A's met allerlei betrokkenen, van architect tot dierverzorger.

6. Koninklijke wachtkamer

AT5 nam deze zomer al een kijkje in de koninklijke wachtkamer op CS, en zaterdag gaat het vergulden hek op perron 2b ook even open voor publiek. De ruimte, bedoeld om landbestuurders te ontvangen die per trein naar de stad kwamen, is in 140 jaar tijd bijna niet veranderd.

Omdat het interieur zo kwetsbaar is, kan de ruimte – die trouwens uit meerdere vertrekken bestaat – niet vaak worden opengesteld voor publiek. Reserveer voor zaterdag wel een kaartje, anders kom je niet binnen.

7. Rondvaart langs bruggen en kademuren 

Inwoners van Amsterdam kan het haast niet zijn ontgaan dat hun stad aan het verzakken is: de afgelopen jaren hebben we al kades zien instorten en inrijd- en parkeerverboden zien ingaan om te veel gewicht op de kade te voorkomen. De gemeente heeft de reparatie van bruggen en kades hoog op de agenda staan: sommige projecten zijn zelfs al af. 

Op de zondag van Open Monumentendag vertrekt er om 11.00 en 13.30 uur een boottour langs de lopende en afgeronde projecten. Aanmelden hoeft niet, opstappunt is het bezoekerscentrum Bruggen en Kademuren op Achtergracht 20. Daar is overigens ook een tentoonstelling over de herstelwerkzaamheden met foto’s, video’s, illustraties en voorwerpen. En er vertrekken stadswandelingen vandaan.

8. Weesp

Wil je je Weesper buren leren kennen, die sinds twee jaar ook bij Amsterdam horen? In het historische stadje is ook een boel te zien dit weekend, zoals de Hollandse Waterlinie-forten Uitermeer en Ossenmarkt, het oude stadhuis en de carillonklokken van de Grote of Laurenskerk. Helaas kun je de toren niet op, maar je kunt de klokken wel horen tijdens een concert op zaterdag om 10.30 uur.

Afgelopen mei was AT5 nog langs bij de beiaardier in Weesp, die Europapa van Joost Klein speelde op het carillon. Die klokken zijn overigens in de zeventiende eeuw gegoten door Pierre Hemony, die samen met zijn broer François ook de Atlas op het Paleis op de Dam en de klokken van onder andere de Westertoren maakte.