Beperkt treinverkeer door een verwarde man op het spoor, iemand die zijn huisraad naar beneden gooit op de Albert Cuyp en een dodelijke steekpartij in de Jordaan. Een van de vele incidenten die dit jaar plaatsvonden waarbij er sprake was van een persoon met verward gedrag of zoals de politie het noemt "een persoon met onbegrepen gedrag".

"Het gedrag is heel onberekenbaar, zeker als deze mensen bewapend zijn", vertelt Rienk de Groot, hoofd Dienst Speciale Interventies (DSI). Toename van de inzet van het arrestatieteam (AT) leveren volgens De Groot gevaarlijke situaties op. "In de eerste plaats voor, ik noem het toch maar even, patiënten. Maar ze vertonen levensgevaarlijk gedrag, dus we houden ze aan als verdachten. Daar is zo'n actie is gevaarlijk voor, maar zeker ook voor onze eigen mensen."

 "Als degene zichzelf of ons iets aan wil doen, dan zijn wij genoodzaakt om onze afweerbevoegdheid te gebruiken", vertelt sectiecommandant Paul, van het Amsterdamse arrestatieteam. Paul, niet zijn echte naam, maakte al meerdere incidenten mee van mensen met verward gedrag waarbij er zich levensbedreigende situaties voordeden.

"Ik heb wel eens meegemaakt dat een mevrouw in een psychose met een machete wild hakkend op ons afkwam. Waarbij wij dan ook geweld hebben moeten toepassen om te voorkomen dat wij geraakt zouden worden door die machete. Dus ook iemand met verward gedrag, kan echt behoorlijk risicovol zijn."

"Het vergt een andere aanpak", vertelt Paul. Communicatie is daarbij het middel dat de politie als eerste inzet. Zo ook een aantal weken geleden op de Albert Cuypstraat, waar een bewoner zijn meubilair van vier hoog naar beneden gooide.

Sectiecommandant Paul is als een van de eerste ter plaatse. "De man was een gevaar voor zichzelf, want hij had suïcidale neigingen en was al bekend met psychische problematiek." Recht onder de woning bevinden zich allerlei marktkramen. "Daarbij dreigde meneer ook nog met het opblazen van zijn woning door de gaskraan open te draaien."

Bij een dergelijke situatie, wordt er in eerste instantie gekozen voor de inzet van politieonderhandelaars. "In de hoop dat je contact kan krijgen, een band kan opbouwen met iemand zodat je uiteindelijk zonder geweld zo'n situatie tot een goed einde kan brengen", vertelt Aad Egberts, docent en woordvoerder van de politieonderhandelaars. 

Ook Egberts ziet een toename van meldingen van mensen met verward gedrag:  "Cijfermatig kan ik zeggen dat wij vijf jaar geleden landelijk gemiddeld zo'n zeshonderd keer per jaar werden opgeroepen. Dat is nu verhoogd naar zo'n twaalfhonderd keer per jaar."

De politieonderhandelaars waren ook op die betreffende donderdagmiddag snel ter plaatse om het gesprek aan te gaan met de bewoner op de Albert Cuypstraat. Helaas zonder resultaat. "Meneer had de voordeur gebarricadeerd en was niet voor rede vatbaar", vertelt Paul.

Er is langere tijd om geïnvesteerd om het gesprek met de onderhandelaren op gang te krijgen. "Dat doen we bewust om niet te snel over te stappen naar een eventuele inzet van ons, wat vaak toch een beperkte mate van geweld met zich meebrengt."

Dat erkent ook hoofd DSI Rienk de Groot: "Je wilt geen geweld toepassen. Dat willen wij niet op criminelen, maar zeker bij verward gedrag staat dit bovenaan."  Met behulp van een hond op het balkon, zodat de man niet naar beneden kan springen en het verbreken van de voordeur weet het AT uiteindelijk de man te overmeesteren en over te dragen aan het zorgkader.

De-escalerend communiceren

"Waarom wil je dood, John?" vraagt een van de AT-leden. Zwaar bewapend en met een schild voor zijn gezicht staat hij tegenover een trainingsacteur in een gebarricadeerde woning. Sectiecommandant Paul vertelt: "Om nog beter om te gaan met dit soort casuïstiek, is er een nieuw ontwikkelde opleiding van start gegaan over de-escalerend communiceren."

"Het AT leert tijdens deze opleiding communicatieskills die helpen bij het contact die zij hebben met mensen met onbegrepen gedrag", vertelt Egberts, die zelf ook docent is van de training. Politiebreed gaat er meer worden ingezet op de-escalerende gespreksvaardigheden, zo vertelt Egberts. "Ook de agenten die op straat rondlopen, zullen opgeleid worden in dit thema omdat dit dagdagelijkse voorkomt."

Een basale oplossing voor het probleem lijkt complex. "Je zou kunnen zeggen dat de politie te veel in actie moet komen, omdat er te weinig ambulante zorg is. Maar uiteindelijk zijn het beleidskeuzes", zegt De Groot.
Binnen het nieuwe kabinet lijkt er in ieder geval aandacht voor de toename van het aantal meldingen. Zo staat er in het hoofdlijnenakkoord: "Personen met verward of onbegrepen gedrag moeten sneller de hulp en de zorg krijgen die de nodig hebben, daarom wordt intensievere samenwerking tussen de politie en de ggz gestimuleerd."

De Groot spreekt positief over de pilot in Friesland van het Rapid Responder GGZ, waarbij de GGZ en politie samen optrekken. "Wat ons betreft mag dat navolging hebben in het land om de politie in het algemeen te helpen". 

De intensievere samenwerking tussen politie en ketenpartners zal ook in Amsterdam van start gaan. Naar aanleiding van verschillende incidenten, waaronder de steekpartij in de Robert Scottstraat, startte de gemeente een proef die in september 2024 zal starten. Hierbij werken de politie, GGD, ambulancedienst en GGZ nauw samen om personen in het zicht te houden en van passende zorg te voorzien.