Het Handboek Wooncoöperaties Amsterdam is 142 pagina's dik, maar de auteurs wijden welgeteld zes pagina's aan het kopen van een bestaand gebouw. Want: "In Amsterdam en omgeving is dat geen gemakkelijke opgave." De gemeente zet vooral in op nieuwbouw. "We kennen [...] geen recente Amsterdamse voorbeelden die geslaagd zijn."

Twee jaar na het publiceren van het handboek ziet medeauteur Clemens Mol, programmaleider wooncoöperaties bij Stichting !WOON, dat er toch kansen liggen. "Sommige eigenaren willen van hun pand af, en staan open voor een gesprek met hun huurders", zegt Mol. "Niet bij alle eigenaren hoor", haast hij zich te zeggen. Maar toch: "Dit is echt anders dan vijf jaar geleden. Het heeft ons ook verbaasd."

Oude pastorie

Vaak gaat het om huurders die verknocht zijn aan hun gebouw en de eigenaar willen verleiden het aan hen te verkopen. Zoals de pastorie van de oude Sint-Ritakerk in Noord, dat vlak na de Eerste Wereldoorlog is gebouwd. Inmiddels wonen er huurders, die per persoon zo'n achthonderd euro huur betalen aan de eigenaar, een investeerder uit de buurt van Utrecht. Maar als het aan Thomas Owens ligt, gaat dat veranderen: binnen het huis trekt hij de kar om de coöperatie op poten te zetten.

"Hier, moet je kijken." Owens staat in een kleine badkamer en doet de deur open naar een klein balkonnetje. "Hier hangen in de zomer een buitendouche op. Dan kan je hier 's ochtends een beetje zwaaien naar de mensen terwijl je staat te douchen." Hij grijnst. "Da's toch gewoon magic?!"

Owens, van huis uit jurist, is verknocht aan het gebouw waar 21 twintigers en dertigers met elkaar wonen en samenleven. Niet lang geleden hebben ze de eigenaar hun plan uit de doeken gedaan. "Dat was een heel leuk gesprek! Ik zag in zijn ogen de ondernemingsgeest fonkelen. Hij zei: 'Daar wil ik jullie wel bij helpen'."

Niet dat het al een gelopen race is, maar: er ligt een bindende koopoptie op tafel. "We hebben nu tot het einde van het jaar om met dat bedrag over de schreef te komen." Een krappe deadline, geeft Owens toe. De bewoners zijn druk bezig om een hypotheek voor elkaar te krijgen en om subsidies binnen te slepen.

Zeldzame successen

Rita's Leefhuis moet een beetje het wiel uitvinden. Binnen Amsterdam zijn er maar weinig voorbeelden van wooncoöperaties die een al bestaand pand wisten over te nemen. "In de Dapperbuurt heb je NieuwLand, van wooncoöperatie SoWeTo", vertelt Mol. Bij Stichting !WOON heeft hij destijds NieuwLand nog geholpen. "Het was een oude school in eigendom van het stadsdeel, en na gesprekken tussen de coöperatie over hun plannen voor een buurtcentrum met woningen is hen het pand aangeboden."

De overheid kan een gunstige partij zijn om bestaand vastgoed van over te nemen, maar het is geen garantie op succes. De bewoners van Bajesdorp, een vrijplaats vlakbij de gevangenistorens in Oost, wilden een rijtje deels verlaten cipiershuizen overnemen van de rijksoverheid. "Maar uiteindelijk moesten die toch ontruimd en gesloopt worden", vertelt Nina Karim van Oort. "Het hele gebied moest één samenhangend geheel worden, daarom is de grond verkocht aan een vastgoedontwikkelaar."

Uiteindelijk kunnen de bewoners AM, de vastgoedontwikkelaar van het Bajeskwartier, overtuigen om grond opzij te zetten voor de Bajesdorpers. De gemeente koopt uiteindelijk een stuk grond terug van AM en geeft dat in erfpacht uit aan de wooncoöperatie van Bajesdorp. "Ons gebouw is inmiddels af", zegt Van Oort. Ze is blij dat het proces achter de rug is: "Wij komen uit de creatieve industrie, maar dit was echt een lobbyproces. Ik hoop dat het nu weer echt een vrijplaats wordt!"

Open voor een gesprek

De bewoners van Rita's Leefhuis gaan niet met de overheid, maar met een particuliere investeerder in zee. "Die denken in kansen", zegt Mol. "Als die eigenaar water bij de wijn wil doen en het is ook in diens belang om van het gebouw af te komen, dan heb je een gesprek. Ik zie dat een aantal eigenaren open staan voor zo'n gesprek. En dat is nieuw." Hij denkt dat Rita's Leefhuis zeker kans van slagen heeft.

Owens weet dat er nog een hoop moet gebeuren. "Ik vind het wel spannend", geeft hij toe. "Het is een bureaucratisch proces, dat zijn wij niet gewend. Dat zijn andere gesprekken die je dan ineens hebt." Maar hij hoopt dat ze anderen kunnen inspireren hetzelfde te doen. "Hoe meer mensen dit doen, hoe meer vertrouwen erin ontstaat en hoe gewoner het wordt om je eigen hachje te redden. Want dat is wel waar het naar toe gaat, denk ik."