Een tijdje geleden was Kevin Prijs nog hovenier. Maar inmiddels kan hij bijna aan de slag als asbestcontroleur. Hij volgt hiervoor bij de omgevingsdienst een interne opleiding. Dit soort zij-instromers zijn voor de Omgevingsdienst Flevoland Gooi en Vechtstreek (OFGV) van levensbelang.
Door personeelsgebrek voert de regionale dienst momenteel minder inspecties en controles uit dan de bedoeling is. En dat probleem speelt in heel Nederland, zo blijkt uit jaarstukken die door de verschillende regionale omroepen en de NOS zijn ingezien.
Omgevingsdiensten controleren of bedrijven en boeren de milieuregels wel naleven. Ook zien ze toe op lozingen van schadelijke stoffen en op het saneren van asbest. De omgevingsdienst vervult deze taken in Flevoland sinds 2013. In overleg met gemeenten en de provincie wordt vastgesteld hoeveel er jaarlijks gecontroleerd moet worden.
Vanwege het tekort aan medewerkers moeten daarbij volgens Anton Klijn, directeur van de OFGV, soms scherpe keuzes gemaakt worden: "Dat speelt dit jaar bijvoorbeeld jaar bij toezicht, het af en toe bezoeken van bedrijven. Met onze opdrachtgevers overleggen we of dat opgeschoven kan worden in de tijd, of zelfs een keer kan worden overgeslagen.''
Er zijn ook klussen waar de omgevingsdienst niet omheen kan. Als er controles nodig zijn om een vergunningsaanvraag goed te keuren, moeten die hoe dan ook gebeuren. Directeur Klijn: "Daar hangt een termijn aan. Dat moet binnen acht weken worden afgehandeld. Dat hebben we dan te doen."
Meer naamsbekendheid
Om de capaciteitsproblemen op te lossen, is er een landelijke campagne gestart om de omgevingsdiensten meer naamsbekendheid te geven. Daarnaast worden nieuw geworven medewerkers, zoals Kevin Prijs, dus vaak intern opgeleid. Onze omgevingsdienst heeft daar inmiddels zo veel ervaring mee, dat ook steeds meer instromers uit de rest van het land in onze regio worden opgeleid.
Aankomend asbestcontroleur Kevin Prijs wilde zich graag verdiepen in een nieuw vak, al was de overstap naar de omgevingsdienst voor hem wel een hele verandering. "Ik denk dat het een goede ommezwaai is, want je doet echt wat voor de leefomgeving. Ik leer nu veel over de wet- en regelgeving. Hoe die in elkaar steekt en hoe die in de praktijk werkt."
Tijdens de opleiding is er ook aandacht voor de manier waarop je je werk uitvoert. "Niet iedereen zit erop te wachten dat er een toezichthouder langskomt", heeft hij al geleerd.
Zelf opleiden moet
Het opleiden van personeel kost wel tijd, mankracht en daarmee ook geld. Maar volgens de directeur van de omgevingsdienst is er geen keus: "Het is voor ons investeren, maar we doen dat met plezier. En de afgelopen tijd hebben we bijna vijftig mensen kunnen aannemen, zowel vast als inhuur. We merken dat die ook allemaal bekwaam willen zijn in hun vak."
Personeel vinden voor de meest specialistische functies blijkt nog moeilijker. Daarom wordt er gekeken of die een beter salarisbod gedaan kan worden. Maar dat kan alleen samen met de andere omgevingsdiensten.
Anton Klijn denkt dat voorkomen moet worden dat medewerkers vanwege een beter salaris van de ene naar de andere omgevingsdienst overstappen.
'Gevaar voor de volksgezondheid dreigt'
Hoe erg is het nu eigenlijk als de omgevingsdienst zijn werk niet kan doen? Dat ligt er een beetje aan welke taken blijven liggen. In Flevoland was dat in het verleden onder meer de controle op stikstofuitstoot door boeren.
Als er echt veel te weinig controles zouden worden uitgevoerd, of de kwaliteit daarvan komt onder druk te staan, dan kan dat grote gevolgen hebben voor de volksgezondheid. Chiel Jonker, milieuchemicus bij de Universiteit Utrecht maakt zich dan ook zorgen:
"Het is een vervelende situatie, omgevingsdiensten zijn er om de volksgezondheid en het milieu te beschermen. Als onvoldoende controles kunnen plaatsvinden, kan heb je kans dat stoffen door de mazen van het net glippen. De industrie mag bepaalde hoeveelheden stoffen lozen. En bij onvoldoende controles heb je kans dat er meer geloosd gaat worden. Controles hebben een afschrikkende werking."
Juist de tekorten aan specialisten zijn volgens chemicus Jonker zorgwekkend: "Als je door onvoldoende kennis niet weet wat voor stoffen, het zijn kan je de risico’s niet goed inschatten of je weet niet waar je extra op zou kunnen controleren."
Die risico’s gaan ook over stoffen die via het milieu in ons lichaam kunnen komen, waarschuwt Jonker: "Via ons drinkwater en het eten van groente, fruit en dierlijke producten, waaronder vis."
'Er zijn te veel omgevingsdiensten'
Een commissie onder leiding van oud-VVD-minister Jozias van Aartsen schreef in 2021 een kritisch rapport over de kwaliteit van de omgevingsdiensten. Van Aartsen herkent de conclusies uit het huidige onderzoek van de regionale omroepen en de NOS. Hij wijt de tekorten onder meer aan de versnippering van de diensten.
"Er zijn nu te veel omgevingsdiensten om overal voldoende specialisten in dienst te hebben", zegt Van Aartsen. "We hebben geadviseerd om een ondergrens te hanteren voor de omvang van een omgevingsdienst." Eerder dit jaar concludeerde Van Aartsen dat er nog maar weinig gedaan was met zijn advies.
Verantwoording
Journalisten van regionale omroepen hebben de jaarstukken van alle 29 Nederlandse omgevingsdiensten gelezen. Daaruit blijkt dat bij alle omgevingsdiensten passages staan over personeelstekorten en krapte, met wisselende gevolgen voor kwaliteit en kwantiteit.
Bij een deel van de jaarstukken zijn we uitgegaan van concept jaarstukken omdat de definitieve versies nog niet gepubliceerd zijn.