Waar in schooljaar 2021-2022 nog 182 thuiszitters in het voortgezet onderwijs werden gemeld bij het samenwerkingsverband voor voortgezet onderwijs Amsterdam-Diemen, zijn dat er een jaar later 213. In het gehele Amsterdamse onderwijs - zowel basisscholen als middelbare scholen - is de stijging zelfs bijna 50 procent. "Het aantal groeit, maar daarmee is het niet gezegd. Er is een grote groep niet in beeld", zegt voorzitter Egbert de Vries. Ongeveer de helft van dat aantal kwam pas in datzelfde schooljaar in beeld.

Shaquille Metsers was 17 toen hij voor het laatst naar school ging. Wegens zijn autisme ging hij naar speciaal onderwijs toen hij jong was, daar bleef hij ook op de middelbare school. In zijn vwo-examenjaar werd het hem te veel. Al langer liep hij rond met angst voor school, wat ervoor zorgde dat hij steeds minder naar school wilde en kon gaan. Totdat hij besloot helemaal niet meer te komen omdat het niet meer ging.

Luiheid?

"Ik was echt bang. Mensen denken soms dat ik lui ben en gewoon niet naar school wil, maar dat is het niet. Ik wil wel naar school, ik wil mijn diploma, het lukte alleen niet. Alleen het schoolgebouw gaf me al rillingen, de angst zat in alles wat met school te maken had."

De reden dat kinderen niet naar school gaan is heel divers, zo benadrukt het samenwerkingsverband. "Angsten, moeilijke thuissituaties, stoornissen, het kan echt van alles zijn." Het samenwerkingsverband is waar scholen - en soms individuele ouders - leerlingen als thuiszitter melden. Ze hanteren een periode van vier weken om iemand als thuiszitter te bestempelen. "Maar als iemand 70 procent van de tijd afwezig is, heeft diegene ook zorg nodig. Maar dat kunnen wij pas als we weten wie het is."

Inmiddels is Shaquille 19 jaar oud en heeft hij geen leerplicht meer. "Soms is dat fijn, dan wil ik echt niet. Maar soms zou ik ook willen dat er alles aan gedaan wordt om me naar school te krijgen. Dan heb ik structuur." Volgens Shaquille, en dat hoort hij ook van andere thuiszitters, wordt er weinig naar hem omgekeken. "Ik heb zelfs nog spullen van mijn oude school thuis, die ze blijkbaar niet terug willen?"

Volgens Shaquille kan dit iedereen overkomen: "Dat ik toevallig een diagnose van autisme heb, dat is voor mij wel relevant. Maar ik denk dat dit voor heel veel mensen kan gelden, ook zonder diagnose."

"Als de angst groter en groter wordt, dan komt er op een gegeven moment zo'n punt. Dat is fijn als dat kan worden voorkomen." Het zou hem helpen als er meer maatwerk zou komen. "Het verschilt voor iedereen hoe dat moet, ik snap dat dat moeilijk is. Maar ik heb het gevoel dat ik nu vanaf mijn achttiende aan mijn lot wordt overgelaten." De Vries: "Dat is tragisch, en daarom werken we er hard aan om onze hulp te verbeteren." 

Focus op kinderen die wél op school zijn

Samen met de gemeente wordt gewerkt aan een aanpak waarbij jeugdzorg en onderwijs meer samen opgaan. "Dat die twee dingen samenkomen is voor kinderen héél belangrijk", aldus De Vries. Wethouder Moorman kreeg afgelopen woensdag in de raadscommissie Onderwijs de vraag hoe deze groei wordt tegengegaan.

Ze heeft toegezegd een onderzoek te willen doen naar het recht op onderwijs. Er wordt vanuit de politiek veel gesproken van 'leerrecht' in plaats van 'leerplicht', waarbij er dus focus komt op het feit dat kinderen naar school moeten kunnen in plaats van moeten gaan. Anne Wehkamp, raadslid vanuit D66, pleit voor een pilot in Amsterdam om de focus op leer'recht' te leggen. "Als je naar school wilt maar het lukt niet. Dan kun je je nu niet goed beroepen op dat recht. Ik wil dat wij in Amsterdam voorlopen met het invoeren daarvan."

Ook schreven onderwijswethouder Marjolein Moorman en mbo-wethouder Soufyan Mbarki afgelopen week in een brief dat er een grote verantwoordelijkheid bij leerplichtambtenaren ligt, al helemaal op het mbo. Daar groeien de zorgen om verzuim.

De gemeente heeft in samenwerking met onder andere scholen voor speciaal (voortgezet) onderwijs een klas waarin thuiszitters op een rustige manier in kleine groepen opnieuw kunnen wennen aan school: "Daar hopen we ook meer geld en tijd aan te kunnen besteden", aldus De Vries.

Shaquille gaat komend jaar naar het volwassenenonderwijs, waar hij opnieuw gaat proberen om naar school te gaan. "Daar heb ik vertrouwen in. Ik ben verder ontwikkeld, ik heb het tijd gegeven, ik ben ouder en ik heb het gevoel dat het gaat lukken."