Amsterdam vergrijst. Was in 2022 nog 19 procent van de Amsterdammers 65 jaar of ouder, in 2040 is naar verwachting een kwart van de inwoners 65-plusser. Het aantal 85-plussers verdubbelt zelfs. Dat betekent ook een grotere zorgvraag. Maar wat betekent dat voor het zorgpersoneel?

Caspar Bomers is wijkverpleegkundige in Buitenveldert en gaat vandaag langs bij Ron. Hij krijgt drie keer per week thuiszorg, vanwege een probleem met zijn bloedvaten, waardoor er vocht ophoopt in zijn benen. Rons huis is sterk vervuild; het lukt hem niet meer om zelf op te ruimen of schoon te maken. Tussen de koffiekopjes en volle asbakken trekt Bomers zijn handschoenen aan om Rons wond te verzorgen.

Bomers: "Wij moeten zoveel mogelijk steriel werken, maar dit is geen steriele omgeving. Dat komt de wond ook niet ten goede. Ik probeer wel zo steriel mogelijk te werken, je ziet mij heel vaak handschoentjes verwisselen en mijn handen desinfecteren, maar feit blijft dat we werken in een vuile omgeving."

Ron staat inmiddels een half jaar op de wachtlijst voor huishoudelijke hulp, die door de Wet maatschappelijke ondersteuning wordt vergoed. Maar de wachttijden lopen in Amsterdam op tot een jaar. Bomers: "Vaak zie je dat als de hulp komt de woning zo vervuild is dat ze er niet tegenop kunnen werken."

Coördinerende rol

De wijkverpleegkundige heeft een coördinerende rol in het zorgproces bij thuiswonende ouderen. Ze werken nauw samen met andere instanties, zoals de huisarts. Bomers ziet dat de huisarts consulten met patiënten steeds vaker telefonisch of via een foto doet: "Dat komt het zorgproces niet ten goede."

Amsterdam zet vol in op langer thuis wonen, bijvoorbeeld via Lang Leven Thuis-flats: woonvoorzieningen waar ouderen zelfstandig maar met hulp kunnen blijven wonen. In 2030 moeten er dertig van die flats in gebruik zijn. De huisarts in de buurt is dan vaak het eerste aanspreekpunt. Dat betekent ook dat die er soms ineens een hele groep ouderen als patiënt bij krijgt.

Jeroen Baars is huisarts in Oost en startte vanuit de Amsterdamse Huisartsenalliantie het project Beter Oud Amsterdam om de zorg voor kwetsbare ouderen te verbeteren. Een van de doelen was om in elke huisartsenpraktijk een medewerker aan te stellen die zich alleen op ouderen richt, een zogenaamde POH-Ouderen. Die medewerkers proberen proactief contact met ouderen te zoeken in plaats van te wachten tot ze zich met problemen melden.

Huisarts als aanspreekpunt

Inmiddels heeft zestig procent van de Amsterdamse praktijken zo'n praktijkondersteuner. "Maar nu loopt het een beetje spaak vanwege het tekort aan zorgpersoneel", aldus Baars.

Baars: "Kwetsbare ouderen woonden tot een tijdje gelden nog in een verpleeghuis, waar een verpleeghuisarts de zorg leverde. Die heeft veel meer expertise op het gebied van kwetsbaarheid als het bijvoorbeeld gaat om delirant gedrag, heel complexe wondzorg of mensen die tegen hun zin zorg moeten krijgen met een rechterlijke machtiging. Als huisarts zijn we niet de specialist op dat gebied."

De huisarts is dus het eerste aanspreekpunt voor thuiswonende ouderen. De zorg in de avonden, nachten en weekenden gebeurt via de huisartsenpost. Huisartsen komen daar in aanraking met ouderen die complexe zorg nodig hebben. Baars: "Net als dat wij als huisarts niet zijn om een blindedarmontsteking te opereren, zo zijn we er ook niet voor heel complexe ouderenzorg. Je ziet in die vierentwintiguurdiensten dat huisartsen zich soms gedwongen voelen om zaken te doen die buiten hun expertise liggen."

Kaarsje omgestoten

Voor die complexe zorg is de specialist ouderengeneeskunde, met wie de huisartsen in nauw contact staan. Doordeweeks kan de specialist worden opgeroepen voor een consult, maar buiten kantooruren niet. Baars ziet daardoor vaak ouderen in het ziekenhuis belanden, terwijl hij ze eigenlijk thuis zorg wil kunnen bieden.

"Laatst was bij een patiënt een kaarsje omgevallen. De woning was onbewoonbaar verklaard en die persoon kon eigenlijk nergens naar toe. Ik dacht dat we daar goede regelingen voor hadden en dat ze tijdelijk naar een revalidatie- of een logeeradres kon, maar dat bleek in het weekend allemaal niet mogelijk. Uiteindelijk is die persoon in het ziekenhuis opgevangen door de geriater, maar die zei: 'Dit kan echt niet. Deze persoon is niet ziek, dus die hoort niet bij mij thuis.'"

Wal en schip

Voorbeelden als deze laten zien hoe het op dit moment misloopt tussen de verschillende zorgorganen. Specialist ouderengeneeskunde Olav Schuth probeert via het Netwerk Ouderengeneeskunde Amsterdam de huisartsen te ondersteunen, maar erkent dat mensen nu soms tussen wal en schip vallen.

"Een van de redenen is dat er vaak reactief op problemen wordt gereageerd door onder andere de huisarts, maar ook door het ziekenhuis of de omgeving. Vaak komen mensen pas in beeld als er klachten zijn. Het is belangrijk dat we snel een duidelijk beeld hebben over het totaalplaatje thuis, omdat je dan meer kan anticiperen op eventuele problemen."

Zowel de wijkverpleging als de huisartsen zien dus een toename aan complexe zorg. Moet de specialisten ouderengeneeskunde dan niet gewoon oproepbaar zijn in het weekend en tijdens de avonduren? Het is een van de mogelijkheden die Schuth momenteel onderzoekt. "Dat zou telefonisch kunnen, maar misschien zijn er situaties waarin dat fysiek nodig zal zijn. Soms is het idee van dat je bereikbaar bent al een enorme ontlasting voor de huisarts. Ik denk dat het belangrijke is dat we daarover in gesprek blijven."

Steunkousen

Wijkverpleegkundige Bomers hoopt in elk geval dat de verschillende instanties beter met elkaar gaan samenwerken om de vergrijzing hanteerbaar te houden: "Nu zie ik te vaak mensen die tussen wal en schip vallen: te goed voor het ziekenhuis, maar te slecht om alleen thuis te wonen. En dan staan wij daar elke dag in huis." 

Bomers besluit: "Ik weet dat de thuiszorg een stoffig imago heeft. Het is keihard werken, maar ik ben onderdeel van het leven van mijn cliënten. We delen goede en slechte momenten, het is echt veel meer dan steunkousen aantrekken."

Theatervoorstelling De Balie

De afgelopen maanden deed AT5 samen met De Balie Live Journalism onderzoek naar de problemen in de ouderenzorg in de stad. Het onderzoek wordt afgesloten met een theaterstuk, gebaseerd op de gesprekken met zorgverleners, ouderen, beleidsmakers en deskundigen. Na de voorstelling is er een nagesprek met het publiek en met Marti Paardekoper, directeur Zorginkoop Langdurige Zorg bij Zilveren Kruis.

Het slotstuk Zorgen voor Later is komende maandag te zien in De Balie. Gratis tickets zijn te reserveren via deze link.