Ze komen een paar keer in het jaar voor, vermissingen die dagenlang het nieuws in de stad domineren. Heel Amsterdam was half oktober begaan met de vermissing van de 29-jarige Sam van Grondelle. Zijn vrienden zagen hem in de nacht van zaterdag 14 op zondag 15 oktober rond 03.30 uur voor het laatst op de pont richting Centraal Station. Hij zou naar zijn huis fietsen in Oost, maar kwam daar nooit aan.

"Elk uur dat verschuift, schuiven de scenario's naar grimmiger", vertelden zijn vrienden in de dagen na zijn vermissing. "We proberen daar niet op te focussen, we doen wat we kunnen doen en daarmee doorgaan."

Uiteindelijk werd zijn lichaam drie dagen later in het water bij de Veemkade gevonden, nadat veel Amsterdammers massaal berichten hadden gedeeld met de dringende vraag alles met de politie te delen wat bij mensen bekend was, zoals beelden van deurbelcamera’s.

Ook informatie over de vermissing van de 29-jarige Jessica Kurzawa werd in februari door veel mensen op de voet gevolgd. Op 21 februari die maand werd ze voor het laatst gezien bij het VUmc aan de De Boelelaan in Buitenveldert. Ondanks allerlei zoekacties, werd haar lichaam pas drie weken later gevonden in het water langs de Amstelveenseweg.

'Recht om vermist te zijn'

"De politie doet er alles aan om deze jongen te vinden", zei de politie ten tijde van de vermissing. Maar waar familie en vrienden direct in actie kwamen, leek het of de politie voorzichtiger was in de zoektocht. Op social media kregen de redacties van AT5 en NH veel vragen als: 'Waarom gaat de politie niet meteen achter alle camerabeelden aan?' 

Maar dat de politie de beelden niet deelt, wil niet zeggen dat ze op het bureau niet onderzocht worden, legt Jasper van der Kemp uit. De criminoloog benadrukt dat het grote publiek vaak weinig weet van afwegingen van de politie en dus een verkeerd beeld kan krijgen van wat wordt ondernomen. "Je moet bedenken dat er veel meer gebeurt achter de schermen dan dat er met bijvoorbeeld familie en vrienden wordt gedeeld."

Alleen al in de omgeving van Amsterdam wordt er elke dag gemiddeld zeven keer een vermissing gemeld. Meestal wordt zo'n vermissing relatief snel opgelost, legt een vermissingsdeskundige van de politie uit. Zoals afgelopen zaterdag, toen in het water van de IJhaven een man uit het water werd gehaald. "De meeste vermissingen worden in de eerste uren opgelost, maar er zijn vermissingen waar meer aan de hand kan zijn", zegt de deskundige, die niet met zijn naam in dit artikel wil.

De man was als vermist opgegeven, maar dat werd niet met het grote publiek gedeeld, omdat de vermissing niet als 'urgent werd gezien.' "Dat klinkt alsof niet-urgente vermissingen niet belangrijk voor de politie zijn, dat is niet het geval", zegt criminoloog Van der Kemp. "Het gaat erom of iemand in gevaar kan zijn en of het onverwachts is dat iemand weg is." 

Recht om vermist te zijn

Een belangrijk element bij de urgentie van vermissing is 'het recht om vermist te zijn'. De criminoloog legt uit dat een volwassene gewoon mag gaan en staan waar hij wil: "Je hebt het recht ervandoor te gaan." De politie vult aan: "Het komt voor dat mensen zonder hun naasten in te lichten huis en haard verlaten om elders een nieuw bestaan op te bouwen en niet willen worden opgespoord. Zoekacties van de overheid zouden dan een inbreuk betekenen op hun persoonlijke levenssfeer."

Een urgente vermissing is bijvoorbeeld de vermissing van dementerende ouderen, maar ook wanneer de vermiste iemand is die dringend medicatie nodig heeft om gezond te blijven en er kans is dat dat ontbreekt. Ook een mogelijk misdrijf is een reden om de vermissing als urgent te bestempelen.

Voor vrienden en familie zijn de overwegingen van de politie om al dan niet actief op zoek te gaan naar een vermiste vaak minder belangrijk. Zij willen hun vriend of geliefde zo snel mogelijk vinden. Dat gold ook voor de vrienden en familie van Sam:  "We hopen zijn fiets te vinden, maar dan heb je alleen zijn fiets. We willen hem terug."

Als een vermissing als urgent wordt bestempeld, zoals bij Sam het geval was, kan de politie op allerlei manieren zoeken naar tekenen van leven: "Telefooncontact met anderen, bankafschriften van pinautomaten of simpelweg mensen die de persoon hebben gezien", somt Van der Kemp de mogelijkheden op.

In het wilde weg zoeken

"Dat gebeurt allemaal pas wanneer iemands hele sociale netwerk vastgesteld is", zegt Van der Kemp. "Waar kan de vermiste persoon hebben overnacht? Heeft hij of zij vrienden waar diegene kan zijn?" Wie zijn dat, waar wonen ze en wat zijn hun telefoonnummers? Dat zijn de eerste vragen die moeten worden gesteld. Dat alles gebeurt voordat de vermissing als 'urgent' wordt geclassificeerd.

"In het wilde weg zoeken heeft geen zin, dat duurt veel te lang en zonder doel kan de politie niet zoeken", gaat de criminoloog verder. "Iemands telefoon leeghalen of camerabeelden terugkijken lijkt makkelijker dan het is. Er is onder andere al mankracht voor nodig." De telefoon moet worden getraceerd, en dan nog is het de vraag of dat een plek kan zijn waar de persoon zelf ook echt is.

Ook is het vaak nog de vraag wat de politie allemaal mág doorzoeken. De politiedeskundige die we spreken denkt dat mensen door televisieseries als CSI soms een verkeerd beeld kunnen krijgen van wat de politie in werkelijkheid kan doen: "De achterblijvers", zoals de deskundige naasten noemt, "weten onvoldoende welke middelen ingezet kunnen worden en op welke juridische titel. Men gaat ervan uit dat de politie alles in kan zetten."

Voor camerabeelden moeten beelden gericht verzameld worden, "Je kunt niet zomaar alle camera's in heel Amsterdam doorspitten." Ook moet er een systeem worden bedacht om de opgevraagde beelden te onderzoeken en moet iemand de vermiste persoon goed genoeg (her)kennen om hem of haar te kunnen spotten. Daar moeten allemaal mensen voor vrijgemaakt worden.

Maar een belangrijk aspect blijft de reden van zoeken. De politiedeskundige legt uit dat er in eerste instantie wordt gezocht op basis van de politiewet, dat gaat om de hulpverleningstaak. Pas wanneer er echt sprake zou kunnen zijn van een misdrijf, kunnen er meer middelen worden ingezet zoals telefoongedrag traceren. Dit mag pas wanneer de Officier van Justitie vanuit het Openbaar Ministerie die opdracht geeft.

Eigen zoektocht

Bij de vondst van een lichaam is het altijd nog de vraag wat er exact gebeurd is. “Je hoopt dan dat de politie aanwijzingen vindt om aan te nemen dat er een onschuldige oorzaak is”, vertelt Van der Kemp. Bijvoorbeeld omvallen tijdens plassen in een gracht.

Feit blijft dat familie en vrienden vaak niet kunnen wachten en zelf zoekacties organiseren. "Het kan de politie helpen bij de zoektocht", antwoordt de politie op de vraag hoe er door hen wordt gekeken naar inzet door familie, vrienden en kennissen. "Alle beetjes helpen." 

"Maar niet wanneer er sprake is van een misdrijf." De burger kan de politie tegenwerken als er onderzoek wordt gedaan naar de manier van overlijden, maar bij een zoektocht is het anders: "We snappen heel goed dat ze radeloos zijn en onmacht, onzekerheid en frustratie voelen. Het is hun volste recht dat ze achter iedere tip aangaan."