"Kijk, dit wordt hem." Martin Vermaak pakt het Oostenrijkse jurkje dat aan de kastdeur hangt. "En dan zingen we een liedje over de Zeedijk. Op de melodie van 'Marina'." Vermaak heeft er weer zin in. In 2018 hees hij zich nog in een panterjurkje en vorig jaar had hij een strakzittende jurk met streepjes aan. "Een beetje Ma Flodder, maar dan met iets meer klasse."

Vermaak en zijn vrienden zijn met recht Hartjesdag-veteranen te noemen. "Ik zal er vast wel eens een paar gemist hebben, maar niet veel." En dikwijls viel hij in de prijzen, als 'Hartje van de Zeedijk': de prijs voor de amateurs. Professionelere dragqueens hebben hun eigen categorie - wel zo eerlijk, vindt Vermaak.

Sinds de eerste editie in 1997 is Hartjesdag uitgegroeid tot een buurt- en straatfeest voor de Zeedijk en de omgeving. Met een buurtbrunch en natuurlijk de beroemde parade van dragqueens en amateur-crossdressers. Mannen als vrouwen, en vrouwen als mannen. Guido Leguit, sinds een paar maanden de nieuwe uitbater van Café 't Mandje, ziet er naar uit. "Het voelt ook een beetje als een verlengstuk van Pride", zegt Leguit van achter de bar. "Het heeft historisch gezien een queer-oogmerk, het past daarom heel goed bij 't Mandje en op de Zeedijk."

Wat de herkomst is van Hartjesdag is onduidelijk. De meest hardnekkige ontstaansgeschiedenis betreft een 'hertjesdag' in de omgeving van Haarlem, waarbij het gewone volk voor één dag op de hertjes mocht jagen - een privilege dat normaal gesproken aan hogere rangen was voorbehouden. Het feestmaal zou extra luister worden bijgezet als de mannen en vrouwen elkaars kleding aandeden: geld voor verkleedkleding hadden ze immers niet.

Heroprichting

Het feest kreeg met de jaren ook voet aan de grond in Amsterdam. Nadat de Duitsers na de inval Hartjesdag verboden, verdween het decennialang uit het straatbeeld. "Tot in 1997 een paar ondernemers de geschiedenis van Hartjesdag een beetje herontdekte", vertelt Eveline Renaud. Zelf werkte ze destijds op het secretariaat van de NV Zeedijk. "Toen zijn we begonnen het weer op te zetten."

Dan had dat grote verkleedfeest nog wel deelnemers en bezoekers nodig. De cafés op de Zeedijk bleken vruchtbare grond voor het vinden van enthousiastelingen. "Het ging rond als een lopend vuurtje", herinnert Renaud. "Zo van: 'hey, hoe ga jij verkleed?' En zo is het destijds begonnen, 25 jaar geleden."

Renaud heeft sinds die beginjaren vrijwel elke Hartjesdag vastgelegd met haar camera. Een speciale foto-expositie, opgezet met het Amsterdam Museum, is op Hartjesdag te bewonderen op Zeedijk 44. Ze ziet een hoop constante factoren: de buurtbrunch en de parade van drag queens - amateurs of professionals - zijn nog altijd onderdeel van het programma.

Maar dat Hartjesdag door de jaren heen toch is veranderd, is onontkoombaar, zegt Renaud. "De hele queerwereld is ook veranderd. De bezoekers maken het feest." En, stelt ze vast, Amsterdam is niet meer de zelfverzekerde homohoofdstad die het in de jaren '90 was. "Maar daarom is het ook zo belangrijk om het te vieren", vindt Renaud. "Wij hopen dat de Zeedijk een veilige plek is en blijft."

Buurtfeest

Ook Leguit noemt de incidenten van drag queens die geweigerd worden bij taxi's of vernielde regenboogblaggen 'ronduit triest'. "Daarin zit ook het belang van Hartjesdag. Met zijn allen, in het openbaar, dit feest vieren. Ze hadden het 25 jaar geleden vast niet verwacht, maar in die zin is het vieren van Hartjesdag ook iets belangrijk geworden."

Maar van al te veel somberheid wil Leguit niet weten. "Het is vooral een buurtfeest en een hoop lol. We gaan er gewoon weer een prachtfeest van maken." En zo is het, vindt ook Renaud: "Hartjesdag moet een feest blijven, voor de bezoekers en de ondernemers die het mogelijk maken. En het wordt mooi weer. Het wordt een hele mooie dag."